Τάκιτος

Όνομα ιστορικών προσώπων. 1. Πόπλιος Κορνήλιος (1ος – 2ος αι. μ.Χ.). Λατίνος ιστορικός. Δεν είναι γνωστά ούτε το πατρικό του όνομα, ούτε η πατρίδα του ούτε η χρονολογία γέννησης και θανάτου του. Μερικοί, σε ένα αμφισβητούμενο απόσπασμα των Χρονικών (Annali, IV, 3), τον θεωρούν Ρωμαίο, ενώ άλλοι αντίθετα πιστεύουν πως ήταν από την Ιντεράμνα (Τέρνι). Επειδή μάλιστα ο Πλίνιος ο Νεότερος, που γεννήθηκε το 61 ή 62 μ.Χ., βεβαιώνει ότι ήταν λίγο μεγαλύτερος από τον T., η χρονολογία γέννησης του τελευταίου μπορεί να τοποθετηθεί στο 54 ή 55 μ.Χ. Συμμαθητής του Πλίνιου του Νεότερου, ο Τ. είχε δασκάλους τον Κουιντιλιανό και τον ρήτορα Νικήτα από τη Σμύρνη. Παντρεύτηκε την κόρη του στρατηγού Γναίου Ιούλιου Αγρικόλα, όταν ήταν πλέον ονομαστός νομομαθής, και έγινε, πριν από το 79, ταμίας επί Βεσπασιανού· το 88 ήταν πραίτορας επί Δομιτιανού και το 89 προπραίτορας σε μια από τις βορειοδυτικές επαρχίες της αυτοκρατορίας. Η πολιτική σταδιοδρομία του ανακόπηκε το 93 μετά τον θάνατο του Αγρικόλα· από καιρό ήδη βρισκόταν υπό δεσμένεια και το 97 ή 98 τελείωσε τη σταδιοδρομία του ως consul suffectus. Το 98 δημοσίευσε τον Αγρικόλα (Agricola) και τη Γερμανία (Germania)· πιθανότατα γύρω στο 110 διορίστηκε ανθύπατος στην Ασία, όπου άρχισε να γράφει τις Ιστορίες (Storie), τις οποίες ακολούθησαν τα Χρονικά (Annali). Ο θάνατος τον βρήκε στα πρώτα χρόνια της βασιλείας του Αδριανού. Στη ρητορική μαθητεία του Τ. αποδίδουν οι περισσότεροι ένα μικρό έργο αμφισβητούμενης γνησιότητας και με πολλά κενά: τον Διάλογο περί ρητόρων (Dialogo sugli oratori), που υποτίθεται ότι έγινε στα πρώτα χρόνια της αυτοκρατορίας του Βεσπασιανού και όπου ο Κουριάτιος Μάτερνος αποδίδει την παρακμή της ρητορικής των χρόνων του στην απώλεια της ελευθερίας. Ο Αγρικόλας έχει μεικτό χαρακτήρα, μεταξύ επιτάφιου επαίνου και ιστορικοβιογραφικής μονογραφίας: περιγράφονται σε αυτόν η πολιτική και η στρατιωτική άνοδος του Αγρικόλα, η κατάκτηση της Βρετανίας στα ίχνη του Καίσαρα και αργότερα η αυτοκρατορική ζήλεια για τις δόξες του, η ανάκλησή του στη Ρώμη, ο ευγενικός θάνατός του και τέλος η ανάμνηση της αγάπης που άφησε. Η Γερμανία, εθνογραφικό έργο που στηρίχτηκε σε άριστες πηγές, αποτελεί βασική μαρτυρία, από την οποία ξεκινά όλη η νεότερη γερμανική ιστοριογραφία. Από τις Ιστορίες, που σε 14 βιβλία περιέγραφαν τα γεγονότα από την άνοδο του Γάλβα (69) έως τον θάνατο του Δομιτιανού (96), διασώθηκαν τα πρώτα 4 βιβλία και η αρχή του πέμπτου· από τα Χρονικά, που σε 16 βιβλία περιέγραφαν τα γεγονότα που συνέβησαν από τον θάνατο του Αυγούστου (14) έως τον θάνατο του Νέρωνα (68), διασώθηκαν τα βιβλία 1-6 και 11-16, αλλά με κενά. Πολλά γράφτηκαν επανειλημμένως για τις πηγές του Τ. (από τα επίσημα έγγραφα έως τον Πλίνιο τον Πρεσβύτερο) και τα πρότυπά του (κυρίως τον Σαλλούστιο), όπως και για την παροιμιώδη συντομία του, το άτακτο και στρυφνό ύφος του, επηρεασμένο από τη ρητορική της εποχής. Υποστηρίζεται γενικά ότι η επίγνωση ότι η αυτοκρατορία ήταν αναγκαίο κακό, κάνει τον ιστορικό να καταπνίγει τα δημοκρατικά ιδανικά του, αλλά και τον οδηγεί στο να διακρίνει κάποιο τρόπο για τη διόρθωση του παραλογισμού της κληρονομικότητας της μοναρχίας στον θεσμό της υιοθεσίας και να εύχεται κάποιον συμβιβασμό της μοναρχικής εξουσίας με την ελευθερία. Πρωταγωνιστής της αυτοκρατορικής ιστορίας της Ρώμης δεν είναι ο λαός, ούτε οι άρχουσες τάξεις (οι οποίες όμως κατορθώνουν να επιβάλλουν τα ιδιαίτερα συμφέροντά τους), ούτε ο στρατός (του οποίου η διαρκώς αυξανόμενη δύναμη τόσο στη Ρώμη όσο και στις επαρχίες επέβαλλε συχνά την εκλογή του αυτοκράτορα), αλλά ο άνθρωπος: αυτοκράτορες, στρατηγοί και πολιτικοί αξίας καθορίζουν κάθε τόσο την πορεία των γεγονότων με τις μηχανορραφίες τους για την κατάληψη της εξουσίας, με τα πάθη τους, τα ελαττώματα τους, τις αδυναμίες τους. Τέτοια είναι η δύναμη της ψυχολογικής ανάλυσης των πρωταγωνιστών στην αφήγηση του T., που ακόμα και το τοπίο φαίνεται να την αντανακλά σε σελίδες σπάνιας ομορφιάς, όπως η περιγραφή της νύχτας της μάχης εναντίον των Βρετανών και της φυγής των βαρβάρων που νίκησε ο Αγρικόλας. Την αντανακλούν ακόμα ο τρόμος της Ρώμης μετά τον φόνο του Γάλβα, η παγερή ερημιά της Νεκράς Θάλασσας, ο τρελός φόβος του Νέρωνα για την εκδίκηση της Αγριππίνας μετά την πρώτη απόπειρα μητροκτονίας και κυρίως οι σελίδες που είναι αφιερωμένες στη Ρώμη, πλημμυρισμένη από κάθε είδους διαφθορά. Η αγάπη του για τη Ρώμη και την παλιά ελευθερία δημιουργεί τελικά στον Τ. μια αποκλειστική συμπάθεια για τους θαρραλέους απόστολους της ελευθερίας αυτής, τον Αγρικόλα, τον Γερμανικό, τον Πίσωνα κλπ. και η συναισθηματική θέση του τον εμποδίζει, παρά την αντικειμενικότητα που διακηρύσσει, να αντιμετωπίσει με απροκάληπτη κρίση την ιστορία· αλλά ακριβώς στη μεροληψία του πρέπει ίσως να αναζητηθεί το μυστικό του πλούσιου ανθρωπισμού του και της αξίας του ως ιστορικού και συγγραφέα. 2. Μάρκος Κλαύδιος (200 – 276 μ.Χ.). Ρωμαίος αυτοκράτορας. Η Σύγκλητος τον διόρισε διάδοχο του Αυρηλιανού, όταν ο τελευταίος δολοφονήθηκε. Ήταν πολύ ηλικιωμένος, και αυτό τον εμπόδιζε να ανταποκριθεί στις ανάγκες του κράτους, που βρισκόταν υπό την απειλή των βαρβάρων. Ο Τ. προσπάθησε να τους αναχαιτίσει πηγαίνοντας στη Θράκη και στην Ασία, που λεηλατούσαν οι Γότθοι και άλλοι, αλλά σύντομα τον σκότωσαν οι ίδιοι οι στρατιώτες του. Σελίδα από εικονογραφημένο κώδικα του 16ου αιώνα, που περιέχει τα «Χρονικά» του Πόπλιου Κορνήλιου Τάκιτου. (Εθνική Βιβλιοθήκη, Βιέννη).